Torba Yasanın Sosyal Güvenlik İle İş Sağlığı ve Güvenliğine…

 TORBA YASANIN SOSYAL GÜVENLİK İLE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE YÖNELİK DÜZENLEMELERİ (7538 SAYILI KANUN)

Değerli İnsan Kaynakları Profesyonelleri,

Başta “Beş Puanlık Prim İndirimi” olmak üzere iş sağlığı ve güvenliği alanındaki düzenlemeleri içeren 7538 sayılı Kanun, 15.01.2025 tarihli Resmî Gazete’ de yayımlanmış olup söz konusu düzenlemelerin gerekçesi ve detayları sunulmuştur.

7538 Sayılı Kanun Cetveli
Madde	Konu	Yürürlük
Madde 1 Madde 14 Madde 15	2008 Yılı Ekim Ayından Önce Sigortalı Olanlar İçin Engelli Emekliliği	15.01.2025
Madde 6 Madde 8	Yabancı Uyruklu Öğrencilerin Eğitim Süresinde Genel Sağlık Sigortalısı Olabilmeleri İçin Başvuru Şartının Kolaylaştırılması	15.01.2025
Madde 17	Beş Puanlık Prim İndiriminin İmalat Sektörü Harici Sektörler İçin Dört Puan Olarak Uygulanması	01.02.2025
Madde 18	İş Güvenliği Uzmanı, İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Eğitimlerini Verecek Kuruluşları ile Çalışan Sağlığı Merkezleri (ÇASMER) Tanımının Düzenlenmesi	15.01.2025
Madde 19	Uygun Nitelikte Çalışan Olmaması Durumunda Çalışan Sağlığı Merkezlerinden (ÇASMER) de İş Sağlığı ve Güvenliğinin Hizmetinin Alınabilmesi	15.01.2025
Madde 20	Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerine (OSGB) Sağlanan Bildirim Yükümlülüğü	15.01.2025
Madde 21	50’den Az Çalışanı Bulunan ve Az Tehlikeli İşyerleri İçin ÇASMER’lerden Aile Hekimlerinden Veya Diğer Kamu Sağlık Hizmeti Sunucularından Sağlık Raporu Alınabilmesi	15.01.2025

 

 

7538 SAYILI TORBA YASANIN SOSYAL GÜVENLİK DÜZENLEMELERİ

1.   2008 Yılı Ekim Ayından Önce Sigortalı Olanlar İçin Engelli Emekliliği

Yürürlük: 15.01.2025

Gerekçe:

• Birinci Düzenleme: 2008 yılı Ekim ayı öncesi işçi statüsünde sigortalı olanlar 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu kapsamında Gelir İdaresi Başkanlığınca tespit olunan vergi indirimine esas “engellilik derecelerine” göre yaş şartı olmaksızın 506 sayılı Kanun kapsamında emekli olabilmekte iken, kamu görevlileri ve esnaflar ile 2008 yılı Ekim ayından sonra ilk kez işçi statüsünde sigortalı olanlar 5510 sayılı Kanuna göre SGK sağlık kurulları tarafından tespit edilecek “çalışma gücü kaybı oranlarına” göre emekli olmaktadır.

Esasen, literatürde genellikle sosyal yardım ve sosyal hizmet alanında kullanılan “engelli” kavramı, hayatında diğer bireylere göre zorluklar yaşamasına sebep olabilecek fiziksel ya da ruhsal kısıtı (eksikliği) olan kişiler olarak tanımlanmaktadır. Sigorta sistemindeki “çalışma gücü kaybı” kavramı ise, kişinin toplumsal hayata katılımına ilişkin fiziksel ya da ruhsal kısıtlamalar olmayıp, çalışma hayatına katılımına ilişkin fiziksel veya ruhsal eksiklikleri ifade etmektedir.

Bu kapsamda, emeklilik haklarının sağlanmasında sigortacılık ilkelerinin dikkate alınması ve sigortalılar arasında norm ve standart birliği sağlanarak, 2008 yılı Ekim ayından önce sigortalı olan engelliler için vergi indirim belgesi esas alınarak yürütülen emeklilik işlemlerinin, 5510 sayılı Kanun kapsamında çalışma gücü kaybına göre belirlenmesi ve tüm uygulamanın SGK tarafından yürütülmesi amaçlanmaktadır.

• İkinci Düzenleme: 506 sayılı Kanunun geçici 87 nci maddesinin yürürlükten kaldırılmasına yönelik değişiklik ve 5510 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinde yapılan değişiklikler ile 1/10/2008 tarihinden önce sigortalılığı başlayanlara aylık bağlanmasında çalışma gücündeki kayıp oranlarının esas alınması öngörüldüğünden, madde ile bu değişikliklere uyum sağlanarak sigortalılığı 31/12/2008 (dâhil) tarihinden önce başlayan 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılardan çalışma gücü kayıp oranı; %40 ila %49 arasında olanların 18 yıl sigortalılık süresi ve 4100 gün prim ödemeleri, %50 ila %59 arasında olanların ise 16 yıl sigortalılık süresi ve 3700 gün prim ödemeleri şartıyla yaşlılık aylığından yararlanmaları amaçlanmaktadır.
• Üçüncü Düzenleme: 2008 yılı Ekim ayından önce sigortalı olan engelliler için de vergi indirim belgesi esas alınarak yürütülen emeklilik işlemlerinin, 5510 sayılı Kanun kapsamında çalışma gücü kaybına göre belirlenmesi ve tüm uygulamanın SGK tarafından yürütülmesi amaçlanmaktadır. Ayrıca, yürürlük tarihinden önce engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlananların mevcut aylıklarının ödenmesine devam edilmesi, bunlardan kontrol muayenesine tabi tutulanların yeni sağlık kurulu raporlarına göre çalışma gücü kayıp oranlarının, Gelir İdaresi Başkanlığı merkez sağlık kurulu yerine SGK sağlık kurullarınca aylık bağlanmasına esas rapor tarihindeki yürürlükte olan tıbbi mevzuat da dikkate alınarak değerlendirilmesi suretiyle kazanılmış haklarının korunması amaçlanmaktadır.

Madde Metinleri:

Madde Metni 1: 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 87 nci maddesi yürürlükten kaldırılmıştır.

Madde Metni 2:

“506 sayılı Kanuna ilişkin geçiş hükümleri

GEÇİCİ MADDE 6; (…)

Aylık bağlama şartları bakımından bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılarak aylık bağlanacaklar için;

1. d) 28 inci maddenin beşinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen 4320 günlük süre ilk defa;

1) 31/12/2008 (dahil) tarihinden önce sigortalı sayılanlar için 3700 gün olarak,

(…)

1. e) 28 inci maddenin beşinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen 4680 günlük süre ilk defa;

1) 31/12/2008 (dahil) tarihinden önce sigortalı sayılanlar için 4100 gün olarak,

(…)

Uygulanır.”

Madde Metni 3:  

5510 sayılı Kanunun geçici 10 uncu maddesinin ikinci fıkrası yürürlükten kaldırılmış, üçüncü fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve dördüncü fıkrasında yer alan “ve ikinci” ibaresi madde metninden çıkarılmıştır. “Engelliliği nedeniyle vergi indiriminden yararlanarak yaşlılık aylığı bağlananların aylıklarının ödenmesine devam edilir. Bunlar hakkında 28 inci maddenin beşinci fıkrası ile 94 üncü madde hükümleri uygulanır.”

 

2.   Yabancı Uyruklu Öğrencilerin Eğitim Süresinde Genel Sağlık Sigortalısı Olabilmeleri İçin Başvuru Şartının Kolaylaştırılması

Yürürlük: 15.01.2025

Gerekçe:

• Birinci Düzenleme: Yabancı uyruklu öğrencilerin genel sağlık sigortasından yararlanabilmeleri için ilk kayıt tarihinden itibaren öngörülen başvuru süresinin üç ay ile sınırlı olması, bu sürede başvuruda bulunamayan öğrencilerin bir daha talepte bulunarak genel sağlık sigortalısı olmalarına engel olduğundan, yapılan bu düzenleme ile söz konusu öğrencilerin kayıtlarının devam etmesi şartıyla herhangi bir eğitim öğretim yılının başlangıç tarihinden itibaren üç ay içinde talepte bulunarak genel sağlık sigortalısı olmalarına imkân tanınması sağlanmaktadır. Mevcut durumda aynı maddenin yedinci fıkrası kapsamında olan Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu kararı ile veya Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı tarafından burslandırılan öğrencilerin genel sağlık sigortasından diğer yabancı uyruklu öğrenciler gibi faydalanması ilgili kamu idaresinin prim ödeme süreçlerinde sorun yaratmaktadır. Diğer kamu kurumlarında olduğu gibi prim ödeme süreçlerini düzenlemek ve ilgili kurumlarca ödenecek genel sağlık sigortası prim tutarını belirlemek amacıyla bu kapsamdaki öğrenciler ayrı bir fıkrada düzenlenmektedir.
• İkinci Düzenleme: Ayrıca 5510 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin yedinci fıkrası kapsamında talebine istinaden genel sağlık sigortalısı sayılan yabancı uyruklu öğrencilerin üniversite öğrencileri ile sınırlı olmaması ve eğitim öğretim yılı başından itibaren üç ay içinde talepte bulunmaları halinde talep tarihini izleyen günden itibaren genel sağlık sigortalısı sayılmakta iken öğrenim dönemi başından itibaren bir ay içinde primlerini ödemeleri şeklindeki mevcut düzenlemeler arasındaki uyumsuzluğun giderilmesi sağlanmaktadır.

Madde Metni 1:

5510 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin yedinci fıkrasının birinci cümlesinde yer alan “ilk kayıt tarihinden” ibaresi “eğitim öğretim yılı başlangıç tarihinden” şeklinde, “olurlar” ibaresi “sayılır” şeklinde değiştirilmiş; ikinci cümlesi yürürlükten kaldırılmış ve maddeye aşağıdaki fıkra eklenmiştir.

“Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı veya Uluslararası Öğrenciler Değerlendirme Kurulu kararı ile burslandırılan uluslararası öğrenciler, bursluluk statüleri devam ettiği sürece genel sağlık sigortalısı sayılır. Genel sağlık sigortası primleri, 82 nci maddenin birinci fıkrasına göre belirlenen prime esas kazanç alt sınırının %4’üdür. Bu kişiler hakkında 3 üncü maddenin birinci fıkrasının (10) numaralı bendi uygulanmaz.”

 

Madde Metni 2:

MADDE 67- 18 yaşını doldurmamış olan kişiler, tıbben başkasının bakımına muhtaç olan kişiler, trafik kazası halleri, acil haller, iş kazası ile meslek hastalığı halleri, bildirimi zorunlu bulaşıcı hastalıklar, madde bağımlılığı tedavisine yönelik sağlık hizmetleri, 63 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentleri gereğince sağlanan sağlık hizmetleri, 75 inci maddede sayılan afet ve savaş ile grev ve lokavt hali hariç olmak üzere sağlık hizmetlerinden ve diğer haklardan yararlanabilmek için;

(…)

1. d) 60 ıncı maddenin yedinci fıkrasına göre genel sağlık sigortalısı sayılanların, (c) bendinde sayılan şartlarla birlikte, bir eğitim öğretim yılına ilişkin genel sağlık sigortası primlerinin tamamını tescil tarihinden itibaren bir ay içinde ödemeleri,

şarttır.”

 

3.   Beş Puanlık Hazine Teşvikinin İmalat Harici Sektörler İçin Dört Puan Olarak Uygulanması

Yürürlük: 01.02.2025

Gerekçe:

• Birinci Düzenleme: 5510 sayılı Kanunun 81 inci maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendi uyarınca özel sektör işverenlerinin SGK’ya ödeyecekleri sigorta primlerinde aynı bentte yer alan şartların taşınması koşuluyla hâlihazırda beş puanlık indirim sağlanmaktadır. Kamu harcamalarının gözden geçirilmesi ve kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanılması amacıyla özel sektör işverenlerinin SGK’ya ödeyecekleri malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi için sağlanan beş puanlık sigorta prim indiriminin dört puan olarak uygulanması düzenlenmekte olup imalat sektöründe ise beş puanlık indirimin 2025 ve 2026 yıllarında devam ettirilmesi sağlanmaktadır.
• İkinci Düzenleme: 5510 sayılı Kanunun 81 inci maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendi uyarınca özel sektör işverenlerine; aylık muhtasar ve prim hizmet beyannamesinin yasal süresinde verilmesi, primlerin yasal süresinde ödenmesi, Türkiye genelinde SGK’ya prim borcunun bulunmaması, borcu varsa da yapılandırılmış/tecil ve taksitlendirilmiş olması ile düzenli ödenmesi, kayıt dışı sigortalı çalıştırılmaması, sahte sigortalı bildiriminde bulunulmaması gibi şartlarla, SGK’ya ödeyecekleri sigorta primlerinden malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası priminden sağlanan beş puanlık indirim, kamu harcamalarının gözden geçirilmesi ve kamu kaynaklarının etkin ve verimli kullanılması amacıyla yasal düzenlemeyle dört puan olarak uygulanacaktır. Bununla birlikte emek yoğun sektörlerden olan imalat sektöründe faaliyet gösteren işyerlerinde işsizliği önlemek, istihdamı ve üretimi korumak amacıyla bu sektörde faaliyet gösteren işyerlerinde beş puan prim indiriminin 31/12/2026 tarihine kadar devam ettirilmesi ve beş puanlık prim indiriminden yararlanma süresini 31/12/2027 tarihine kadar uzatma konusunda Cumhurbaşkanına yetki verilmesi amaçlanmaktadır.

Madde Metni 1:

5510 sayılı Kanunun 81 inci maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendinin birinci cümlesinde yer alan “beş” ibaresi “dört” şeklinde değiştirilmiştir.

Madde Metni 2:

5510 sayılı Kanuna aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.

“GEÇİCİ MADDE 108- 81 inci maddenin birinci fıkrasının (ı) bendinin birinci cümlesinde yer alan “dört” ibaresi; aynı bentte yer alan şartlarla birlikte işverenlerin imalat sektöründe faaliyet göstermesi halinde “beş” olarak uygulanır. Bu madde hükümleri 31/12/2026 tarihine kadar uygulanmaya devam edilir. Cumhurbaşkanı, bu maddenin uygulanma süresini 31/12/2027 tarihine kadar uzatmaya yetkilidir. Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlık ile Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından müştereken belirlenir.”

 

4.   İş Güvenliği Uzmanı, İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Eğitimlerini Verecek Kuruluşları ile Çalışan Sağlığı Merkezleri (ÇASMER) Tanımının Düzenlenmesi

Yürürlük: 15.01.2025

Gerekçe:

Birinci Düzenleme: Mevcut durumda 6331 sayılı Kanunda eğitim kurumları sayma usulüyle yalnızca iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personelinin eğitimlerini vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kurum ve kuruluşlarla sınırlandırılmıştır. Madde ile mezkûr Kanunda yer alan eğitim kurumu tanımı genişletilerek bu alanda yetkilendirilecek diğer kurum ve kuruluşların da yetkilendirilme ve denetim süreçlerinin 6331 sayılı Kanunda yer alması amaçlanmaktadır. Diğer yandan 6331 sayılı Kanun kapsamında yer alan ancak tanımlanmayan diğer sağlık personeli ile kamu adına iş sağlığı ve güvenliği hizmeti sunmak üzere yetkilendirilen Çalışan Sağlığı Merkezleri (ÇASMER) ve ekipmanların güvenli kullanımını sağlamak üzere bakım veya muayene, test ve kontrol yapmak üzere yetkilendirilen ekipman muayene kuruluşlarının da tanımlanması ile kavramların açıklanması amaçlanmaktadır.

 

Düzenleme:

20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (d) ve (ş) bentleri aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve fıkraya aşağıdaki bentler eklenmiştir.

“d) Eğitim kurumu: Bu Kanun ile bu Kanuna dayanılarak düzenlenen alt mevzuat hükümleri uyarınca eğitim vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş kurum ve kuruluşları,”

“ş) Diğer sağlık personeli: İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilmek üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, diğer sağlık personeli belgesine sahip ebe, hemşire, sağlık memuru, acil tıp teknikeri, acil tıp teknisyeni, çevre sağlığı teknikeri veya çevre sağlığı teknisyeni diplomasına sahip olan kişileri,”

“t) Çalışan sağlığı merkezi (ÇASMER): Sağlık Bakanlığına bağlı, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri sunmak üzere bu Kanun kapsamında Bakanlıkça yetkilendirilen, gerekli donanım ve personele sahip birimi,

1. u) Ekipman muayene kuruluşu: İşin yapılmasında kullanılan her türlü makine, alet, ekipman, tesis, teçhizat, cihaz ve koruyucu sistemlerin iş sağlığı ve güvenliği yönünden; mevzuat, ilgili standart ve kontrol kriterlerine uygun kullanımının sağlanması ve sürdürülmesi adına bakım veya muayene, test ve kontrol yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kuruluşları,”

5.   Uygun Nitelikte Çalışan Olmaması Durumunda Çalışan Sağlığı Merkezlerinde (ÇASMER) de İş Sağlığı ve Güvenliğinin Hizmetinin Alınabilmesi

Yürürlük: 15.01.2025

Gerekçe: ÇASMER’ler iş sağlığı ve güvenliği örgütlenmesinde ortak sağlık ve güvenlik birimleri (OSGB) ile birlikte tamamlayıcı bir işlev görmektedir. Bu nedenle, 6331 sayılı Kanunda ekleme yapılarak ÇASMER’lerin açık bir şekilde ifade edilmesi ile iş sağlığı ve güvenliği örgütlenmesindeki konumunu ve işlevini açık bir şekilde ortaya koyacak yasal düzenleme yapılması amaçlanmaktadır. Bu şekilde özel hukuk tüzel kişisi olan ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin piyasaya girmediği yerlere profesyonel hizmetin kamu eliyle ulaştırılabilmesi hedeflenmektedir.

Düzenleme:

MADDE 6 – (1) Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren;

1. a) Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve on ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde diğer sağlık personeli görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden veya ÇASMER’lerden hizmet alarak yerine getirebilir.

 

6.   Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerine (OSGB) Sağlanan Bildirim Yükümlülüğü

Yürürlük: 15.01.2025

Gerekçe: Bilindiği üzere, işyerinde acil durdurmayı gerektiren veya yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı ve benzeri acil ve hayati tehlike arz eden, meslek hastalığına sebep olabilecek ortamların bulunması halinde, işveren tarafından gerekli tedbirlerin alınmadığı durumlarda, işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanı tarafından Bakanlığa bildirim yapılması yükümlülüğü bulunmaktadır. OSGB’ler iş sağlığı ve güvenliği alanında hizmet vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, Bakanlıkça denetlenen, idari ve hukuki sorumluluğu olan birimlerdir. İşyerlerinin OSGB’lerden hizmet alması halinde söz konusu bildirim yükümlülüğünün, işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı ile birlikte OSGB yönetimine de verilmesi ile bahse konu hizmetin kalitesinin artırılması amaçlanmaktadır.

Düzenleme:

İşyeri hekimleri ve iş güvenliği uzmanları

MADDE 8 –

(2)  İşverene iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda rehberlik ve danışmanlık yapmak üzere görevlendirilen işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı, görev aldığı işyerinde göreviyle ilgili mevzuat ve teknik gelişmeleri göz önünde bulundurarak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eksiklik ve aksaklıkları, tedbir ve tavsiyeleri belirler ve işverene yazılı olarak bildirir. Eksiklik ve aksaklıkların düzeltilmesinden, tedbir ve tavsiyelerin yerine getirilmesinden işveren sorumludur.

Bildirilen eksiklik ve aksaklıkların acil durdurmayı gerektirmesi veya yangın, patlama, göçme, kimyasal sızıntı ve benzeri acil ve hayati tehlike arz etmesi, meslek hastalığına sebep olabilecek ortamların bulunmasına rağmen işveren tarafından gerekli tedbirlerin alınmaması hâlinde, bu durum işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanınca iş güvenliği uzmanı ve/veya ortak sağlık ve güvenlik birimi yönetimi tarafından Bakanlığın yetkili birimine, varsa yetkili sendika temsilcisine, yoksa çalışan temsilcisine bildirilir.

Bildirim yapmadığı tespit edilen işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının belgesi üç ay, tekrarında ise altı ay süreyle; ortak sağlık ve güvenlik biriminin yetki belgesi altı ay, tekrarında ise bir yıl süreyle askıya alınır.

 

7.   50’den Az Çalışanı Bulunan ve Az Tehlikeli İşyerleri İçin ÇASMER’lerden de Sağlık Raporu Alınabilmesi

Yürürlük: 15.01.2025

Gerekçe: Yapılan düzenleme ile 6331 sayılı Kanun kapsamında alınması gereken sağlık raporlarının, 50’den az çalışanı bulunan ve az tehlikeli işyerleri için ÇASMER’lerden de alınabileceği açıkça ifade edilmiştir. ÇASMER’lerin açıkça ifade edilmesi ile aile hekimlerinin ve diğer kamu sağlık hizmeti sunucularının mevcut durumdaki iş yükünün azaltılması amaçlanmaktadır. Ayrıca sağlık hizmet sunucuları mevzuat çerçevesine ve metodolojisine uygun ifade ve sıralama yazılmış olup, bu işyerleri için ÇASMER’ler, aile hekimleri veya diğer kamu sağlık hizmet sunucuları arasında isteğe bağlı olarak tercih yapma imkânı getirilmesi amaçlanmaktadır.

Düzenleme:

Sağlık gözetimi

MADDE 15 – 

(…)

 Bu Kanun kapsamında alınması gereken sağlık raporları işyeri hekiminden alınır. 50’den az çalışanı bulunan ve az tehlikeli işyerleri için ise kamu hizmet sunucuları veya aile hekimlerinden de  ÇASMER’lerden, aile hekimlerinden veya diğer kamu sağlık hizmeti sunucularından da alınabilir.