CUMHURİYET BAYRAMINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR VE İZİN ALTERNATİFLERİ
Ülkemizde bir takvim yılı içerisinde toplam 15,5 gün ulusal bayram ve genel tatili (UBGT) bulunmaktadır. Cumhuriyet Bayramı, ulusal bayram (UB) niteliğinde olup 28 Ekim günü 13.00 itibariyle başlamakta ve 29 Ekim günü sonuna kadar sürmektedir. Mevzuatımızda tanımlanan diğer tatil günleri genel tatil (GT) olarak tanımlanmaktadır.
2024 yılında Cumhuriyet Bayramı tatili, 28 Ekim 2024 Pazartesi günü saat 13.00 itibariyle başlamakta ve 29 Ekim 2024 Salı günü sonuna kadar devam etmektedir.
İş mevzuatının temel ilkeleri gereğince;
• Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde işyerlerinde çalışılıp çalışılmayacağının toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmeleri ile kararlaştırılması,
• Sözleşmelerde hüküm bulunmaması halinde söz konusu günlerde çalışılması için işçinin onayının alınması gerekmektedir.
Cumhuriyet Bayramı tatilinde işyerinde çalışma yapılmasını kısıtlayıcı düzenleme bulunmamaktadır. Ancak işyerinde UBGT günlerinde çalışma yapılacaksa mutlaka iş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde hüküm düzenlenmesi ve işçiden ayrıca bir onay alınması gerekmektedir.
UBGT günlerinde çalışma olmasa dahi bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti işçilere tam olarak ödenmelidir. Ancak işçi tatil yapmayarak çalışırsa ayrıca çalıştığı her gün için ilave bir günlük ücrete hak kazanmaktadır. Tam gün süren UBGT günlerinde bir günlük iş süresinden az yapılan çalışmaların karşılığında da ilave bir tam günlük ücret ödenmesi gerekmektedir. Eğer iş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde işçi lehine daha fazla ödeme yapılmasını içeren bir hüküm bulunuyorsa ilgili hüküm çerçevesinde ödeme yapılması gerekir.
UBGT günlerinde bir günlük çalışma süresi üzerinde yapılacak çalışma, haftalık düzende en çok çalışma süresinin aşılmasına neden olabilir. Böyle bir durumda, ilave bir günlük ücretten ayrıca, haftalık en çok çalışılması gereken süreyi aşan kısmın fazla çalışma olarak ödenmesi gerekir.,
Her işyerinde işin niteliği ve gerekliliklerine göre Cumhuriyet Bayramı tatillerinde çalışma yapılıp yapılmayacağı veya 28 Ekim gününde saat 13.00’e kadar olan çalışma günü için hangi tür izinlerin tercih edilebileceği hususunda tereddütler yaşanmaktadır.
Bu tereddütleri gidermek ve alternatif uygulamalar hakkında bilgilendirici olmak amacıyla aşağıda sıkça sorular derlenmiştir.
1. 28 Ekim Günü 13.00’e kadar olan iş günü için hangi izin türleri uygulanabilir?
İşyeri düzenine göre Cumhuriyet Bayramı günlerinde çalışma yapılmaması ve 28 Ekim gününün tamamen tatil olacak biçimde yönetilmesi istenebilmektedir. Böyle bir durum karşısında iş mevzuatının alternatif izin türleri şöyledir;
• İşyerinde yarım gün için telafi çalışması işverence ilan edilebilir, daha sonra bu sürelerin 4 aylık süre içerisinde fazla çalışma sayılmayacak biçimde telafi edilmesi sağlanabilir. Ulusal bayram ve genel tatil günlerinin arife sürelerinden yarım günlük iş günleri için telafi çalışması ilan edilmesinde işçi onayı aranmaz, sadece işverenin bu durumu işçilere duyurması yeterlidir.
• Daha önce fazla çalışma yapan ve fazla çalışma ücreti yerine yarım gün için serbest zaman kullanmak isteyen çalışanlardan “serbest zaman dilekçesi” alınabilir. Serbest zaman uygulamasının işçi talebine bağlı olduğu unutulmamalıdır.
• Yıllık ücretli izin verilebilir. Normal koşullarda yıllık ücretli izinlerin tam gün şeklinde verilmesi esas olmakla birlikte ulusal bayram ve genel tatillerin arife
günlerine özgülenmek kaydıyla yarım gün olarak kaydedilebileceği kanaatindeyiz. Ancak yarım günlük izin kaydının mutlaka arife günlerine özgülenmesi gerektiğine dikkat edilmelidir. Arife günlerinde yarım günlük yıllık ücretli iznin uygulanabileceği tartışmalı olup aksine görüşlerin olduğunu da belirtmek isteriz.
• Tamamen işveren takdirine bağlı olabileceği gibi iş sözleşmesinde ya da toplu iş sözleşmesinde bulunan özel düzenleme gereğince ulusal bayram ve genel tatillerin arife günlerinin ücretli izinli (idari izinli) sayılması da mümkündür.
2. 28 Ekim Günü Saat 13.00’den sonra yapılacak çalışmalar için ücretlendirme ne şekilde olmalıdır?
28 Ekim günü normal iş günü niteliğinde olduğunda saat 13.00’den sonraya denk gelen sürede çalışma yapan işçilere ilave yarım günlük ücret ödenmesi gerekmektedir.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı uygulamalarına göre arife günlerinde işçilerin saat 13.00’den sonra günlük çalışma süresinin altında çalışılsa dahi ilave yarım günlük ücret ödenmesi gerektiği kabul edilmektedir. (Arife günlerine rastlayan çalışmaların ilave bir günlük mü yoksa yarım günlük mü ödemeye konu edileceği uzun süredir tartışılan bir konu olsa da Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı’nın güncel uygulamalarıyla yarım günlük ücretin uygulanacağı kabul edilmiştir.)
3. 29 Ekim Günü yapılacak çalışmalar için ücretlendirme ne şekilde olmalıdır?
Ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışma olmasa dahi bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti işçilere tam olarak ödenmelidir. Ancak işçi tatil yapmayarak çalışırsa ayrıca çalıştığı her gün için ilave bir günlük ücrete hak kazanır. Eğer iş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde işçi lehine daha fazla ödeme yapılmasını içeren bir hüküm bulunuyorsa ilgili hüküm çerçevesinde ödeme yapılması gerekir.
4. Cumhuriyet Bayramı tatilinin aynı zamanda hafta tatiline rastlaması durumunda işçi ulusal bayram ve genel tatil gününü başka bir gün kullanmayı talep edebilir mi?
Cumhuriyet Bayramı ile hafta tatilinin aynı gün/günlere rastlaması ve işçinin bu günlerde çalışmayarak dinlenmesi halinde hafta tatilinin usulünce verildiği kabul edilir. İşçi, bu kötü tesadüf nedeniyle ulusal bayram ve genel tatil gününü başka bir gün kullanmayı talep etse dahi bu talebin karşılanması yasal bir zorunluluk değildir.
5. Cumhuriyet Bayramı tatilinin aynı zamanda hafta tatiline rastlaması ve bugünlerde işçinin dinlenmeyerek çalışma yapması halinde ücretlendirme ne şekilde olmadır?
Hafta tatilinde dinlenme esastır. Ancak ulusal bayram ve genel tatil günleriyle çakışan bir hafta tatilinde çalışma yapılması durumunda fazla mesai içerecek biçimde yani çalışılmadan kazanılan hafta tatili ücreti+ çalışıldığı için hak kazanılan ücretin %50 zamlı hali ödenir. Fazla mesai oranı, iş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde daha yüksek bir miktarı içeriyorsa bu oran üzerinden ödeme gerçekleştirilmelidir.
6. Cumhuriyet Bayramı günlerinde yapılan çalışmalar karşılığı ilave 1 günlük ücret ödemek yerine serbest zaman verilmesi mümkün müdür?
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 41. Maddesine göre fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse zamlı ücret yerine serbest zaman talep edebilmektedir. Dolayısıyla serbest zaman kullanımı fazla çalışma veya fazla süreli çalışma halinde geçerli olacaktır.
Ancak ulusal bayram ve genel tatillerde yapılan çalışmalar için 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 47. Maddesinde serbest zaman imkanı tanınmamıştır. Dolayısıyla ulusal bayram ve genel tatil günü olarak kabul edilen günlerde işçiler çalışırlarsa ayrıca çalışılan her gün için ilave bir günlük ücret ödenmek zorundadır.
